Bijna ieder bedrijf heeft te maken met laaggeletterdheid. Laaggeletterde medewerkers opsporen is dan ook belangrijk. VNO-NCW Brabant Zeeland start daarom met een nieuwe manier van onderzoek.

Nog te veel bedrijven denken dat laaggeletterdheid in hun bedrijf niet voorkomt. Terwijl goede taalvaardigheden de basis zijn voor digitale vaardigheden. Waar je vroeger de overdracht van een cliënt mondeling aan je collega gaf, gaat deze overdracht tegenwoordig via de iPad. Ook zaken rond het rooster en vakantieaanvragen gaan tegenwoordig digitaal. Je moet dan goed kunnen lezen en schrijven. En over digitale vaardigheden beschikken.

“Als je weet dat 1 op de 9 mensen (11%) laaggeletterd is en 57% van de laaggeletterden werkt, dan hebben de meeste bedrijven ermee te maken”, zegt Rob Bogman, regiomanager bij VNO-NCW Brabant Zeeland. Deze werkgeversorganisatie maakt zich hard voor een duurzame ontwikkeling van de samenleving in economische, sociale en ecologische zin. Dus ook om mensen gezond houden en een leven lang te laten leren en ontwikkelen. Ofwel duurzame inzetbaarheid te vergroten. Rob: “We werken hierin nauw samen met onze leden en hebben een voortrekkersrol in vernieuwing en innovatie."

Op de foto te zien: Eye tracking machine

“Zo gaan we in september, samen met OOG.VOOR.LEZEN, starten met een onderzoek naar de leesvaardigheid en leestechniek van 500 medewerkers binnen verschillende bedrijven.” Een eye tracking machine stelt vast of mensen problemen hebben met lezen. De oogmachine registreert bijvoorbeeld waar iemand stopt met lezen. De resultaten van deze taaltest worden besproken met de werkgever. Rob: “Ook directeuren en managers ondergaan de test. Het taboe van laaggeletterdheid moet eraf, dus iedereen doet mee."

Rob: “Investeren in taal verdient zich snel terug. Het leidt tot minder fouten¹, veiliger werken, een hogere productiviteit en minder ziekteverzuim. Als ieder bedrijf hierop inzet, helpen we dit probleem de wereld uit.” 

¹ Maar liefst 5 tot 10 procent van alle zware bedrijfsongevallen in Nederland wordt veroorzaakt door taalproblemen.
De verwachting is dat dit percentage door de digitalisering alleen maar zal toenemen (Bron: OOG.VOOR.LEZEN).

Wil je taalvaardigheid op de werkvloer vergroten, dan moet je dit breed aanpakken. Dit begint met het doorbreken van het taboe over laaggeletterdheid. 

Nog nooit eerder startte een bedrijf in Nederland zo’n groot traject om de taalvaardigheid van haar medewerkers te vergroten. Al zorgde corona voor de nodige uitdagingen in deze start. 

Veel bedrijven bieden wel taalcursussen aan, maar Bosch Transmission Technology gaat een stapje verder. Zij besteden in hun programma ook aandacht aan de bewustwording en nazorg van een goed taalniveau op de werkvloer. En zo kijken ze naar het totale plaatje.

Er worden veel opleidingen gevolgd door medewerkers van Bosch. “Bijna de helft van onze medewerkers in de fabriek heeft via Bosch/ROC Tilburg een technische mbo2 of mbo3 opleiding gevolgd. Maar er zijn ook medewerkers dit niet willen, niet kunnen of het onnodig vinden. We weten dat er in die groep mensen verstopt zitten die moeite hebben met lezen en schrijven,” vertelt Dennis de Vries, Coördinator operator kwalificatietrajecten en opleidingscoördinator bij Bosch. “De eerste stap is om bewustwording te creëren bij ploegleiders en ze tools te geven om laaggeletterdheid te herkennen. Daarna worden zo’n 300 medewerkers gescreend om te kijken of zij laaggeletterd zijn, zodat we ze scholing op maat kunnen aanbieden.” 

Corona maakt het voor Bosch een uitdaging om de vaart erin te houden. De eerste bijeenkomsten konden niet doorgaan. En een digitale bijeenkomst is niet per se een logische oplossing, want mensen die moeite hebben met taal hebben vaak ook moeite met digitale vaardigheden.

“We willen vooral angst wegnemen en het taboe rondom laaggeletterdheid doorbreken. We hebben vertrouwenspersonen waar onze medewerkers binnen of buiten het bedrijf mee kunnen afspreken. Ze mogen intakes en vervolgtrajecten ook buiten het bedrijf volgen. Daarmee creëren we vertrouwen en maken we het onderwerp bespreekbaar.”

Iedereen moet de mogelijkheid krijgen zich te ontwikkelen volgens Dennis: “Als we één persoon kunnen helpen en zijn leven kunnen veranderen, is onze missie geslaagd."

Door aandacht te geven aan minder taalvaardige werknemers kun je als werkgever laaggeletterdheid op het werk bespreekbaar maken en aanpakken.

Het Taalakkoord is een initiatief van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het Taalakkoord wordt uitgevoerd door de Leerwerkloketten in 35 arbeidsmarktregio’s. Het Leerwerkloket is een onafhankelijk samenwerkingsverband tussen gemeenten, roc’s en het UWV. De adviseurs van het Leerwerkloket helpen en adviseren iedereen met vragen over omscholing, bijscholing, leerwerktrajecten en financiering van (taal)scholing. 

Als werkgever kan je je aansluiten bij het Taalakkoord. Hiermee spreek je als werkgever de intentie uit dat je gaat inzetten op taaltrainingen. Ook zeg je hiermee dat je jouw kennis en ervaringen over taaltrainingen op de werkvloer deelt met andere werkgevers. Het Taalakkoord versterkt een netwerk rond taalontwikkeling op het werk. Verspreid over het jaar organiseert het Taalakkoord bijeenkomsten waarbij ze het netwerk aanspreken en best practices laten zien.

Laaggeletterdheid is een groot en onzichtbaar probleem. Het komt vooral voor in sectoren zoals de horeca, zorg, productie en schoonmaak. 

Uit onderzoek blijkt dat de schoonmaakindustrie één van de grootste bedrijfstakken is waar mensen werken met een lage taalvaardigheid. Vebego International, een familiebedrijf onder andere actief in de facilitaire dienstverlening, biedt haar medewerkers al wel Nederlandse taallessen aan. Toch liegen de cijfers er niet om. Uit de landelijke cijfers die Cubiss laat zien blijkt dat laaggeletterdheid een groot probleem is in Nederland. 

De facilitaire dienstverlener, met ruim 36.000 medewerkers in de schoonmaak, groenvoorziening, facilitair management en zorg, wil taalvaardigheid daarom nog beter borgen binnen de organisatie. Daarom willen ze taalvaardigheid integreren in het collectief ‘financieel fit’ programma.

“We vinden het belangrijk dat onze medewerkers veilig kunnen werken en dat ze veiligheidsinstructies kunnen lezen en begrijpen. Daarnaast werken onze medewerkers veelal op locatie, bijvoorbeeld in ziekenhuizen of kantoorpanden. Het is prettig als je medewerkers de klant en/of bezoekers te woord kunnen staan. Momenteel bevinden we ons in de fase van bewustwording en herkenning. We helpen onze leidinggevenden met het herkennen van geldzorgen met behulp van symptoomkaartjes. Die willen we ook gaan maken voor het herkennen van taalvaardigheid."

Ook vertelt Inge Dilven waarom ze laaggeletterdheid op de agenda hebben staan. “We willen vooral dat het onderwerp bespreekbaar wordt. Wij vinden het belangrijk dat onze medewerkers kunnen groeien. Als zij hun werk als betekenisvol ervaren, draagt dat bij aan onze continuïteit en zijn we van toegevoegde waarde voor onze klanten. En kunnen we een positieve bijdrage leveren aan de maatschappij. Dat maakt ons een bedrijf van betekenis."

Wat zegt de wetenschap over laaggeletterdheid? Welke cijfers zijn er bekend? En vooral: wat zijn de effecten van investeren in taalvaardige medewerkers? 

Laaggeletterdheid kost de Nederlandse samenleving op jaarbasis bijna € 1 miljard. De grootste kostenposten zijn extra zorgkosten, uitkeringen en gemiste arbeidsproductiviteit.

Maurice de Greef deelt wat de effecten zijn voor medewerkers die een taaltraject hebben gevolgd:

• 66% geeft aan de taken op het werk beter, sneller en met minder fouten te kunnen uitvoeren na het volgen van een taaltraject.

• 73% krijgt betere taalvaardigheden, die ze direct op het werk kunnen toepassen.

• 50% wordt actiever rondom huis (gaat deelnemen aan natuur- en sportactiviteiten en ontmoet meer mensen).

“Ook voor werknemers leveren taaltrajecten veel voordelen op. Getrainde werknemers tonen een beter welzijn, zijn assertiever en ondernemen meer buitenshuis. Daarnaast hebben ze een betere arbeidsmarktpositie en betere vaardigheden op de werkvloer. De zelfwerkzaamheid neemt toe, men krijgt meer zelfvertrouwen en een beter zelfbeeld. De getrainden functioneren efficiënter, hebben meer interesse in andere leertrajecten, maken zich nieuwe of betere vaardigheden eigen en communiceren beter, waardoor teamwork en de uitvoer van activiteiten op de werkvloer ook verbeteren”, aldus Maurice de Greef.

Tenslotte gaat Maurice de Greef in op de factoren die een taaltraject succesvol maken.  

• Zorg voor een kwalitatief goede docent.

• Ondersteuning van de omgeving, zoals partner, familielid en kinderen, is belangrijk.

• De werknemer moet voldoende mogelijkheden krijgen om het geleerde toe te passen in de praktijk.

Maurice de Greef sluit af met de volgende boodschap: “Elke medewerker moet de kans krijgen om zichzelf te ontwikkelen en een betere plek in het bedrijf te krijgen. Dat biedt niet alleen kansen voor de medewerker zelf, maar zeker ook voor het bedrijf. Niet investeren in basisvaardigheden op de werkvloer is kansen missen!”

Toen Bernhoven startte met de aanpak van laaggeletterdheid lag de focus bij de communicatie naar patiënten.  “Als je zelf een hartstochtelijk lezer bent, besef je niet dat taal voor anderen een enorme barrière kan zijn”, zegt Karel Bruinsma, coördinator patiënten communicatie in Bernhoven.

Voor iemand die minder taalvaardig is, kan het begrijpen van medische informatie een hele uitdaging zijn. Bij Bernhoven merkten artsen dat hun patiënten vaak niet deden wat er in de folder, brief of medicijnvoorschriften stond die ze hadden meegekregen. Voor Karel Bruinsma aanleiding om eens kritisch naar alle teksten te kijken. “Langzaam groeide het besef dat taal niet voor iedereen vanzelfsprekend is, terwijl het toch zo’n belangrijk communicatiemiddel is.”

In 2018 tekende Bernhoven het Taalakkoord en maakten ze intern nieuw beleid op dit thema. Karel organiseerde workshops samen met Cubiss en Stichting Lezen & Schrijven. Cubiss adviseur Marjan Middelkoop verzorgde de training ‘Laaggeletterdheid bespreekbaar maken’. Ook volgde een aantal medewerkers de train de trainer workshop ‘Helder schrijven’ van Cubiss adviseur Milja de Vries. “Hierin maken we onze artsen en verpleegkundigen bewust van het thema laaggeletterdheid en dat zij hierin een signaal- en doorverwijsfunctie hebben. We werken nu samen met taalpunten in de regio en verwijzen patiënten door”, vertelt Karel over de workshops. 

Het bewust zijn van laaggeletterdheid opende ogen. “Afgaande op de statistieken en de gesprekken met Cubiss en Stichting Lezen & Schrijven zijn we ons ervan bewust dat laaggeletterdheid niet alleen voorkomt bij onze patiënten.  Er moet ook een percentage onder onze medewerkers zijn dat minder taalvaardig is. In feite heeft iedereen baat bij klare taal, dat heeft niets te maken met opleiding en achtergrond. In onze teksten probeer ik daar dan ook zoveel mogelijk rekening mee te houden. Taal is nu eenmaal niet ieders ding!” aldus Bruinsma.

De opkomst van digitalisering vraagt andere vaardigheden, ook van de ondernemer. Je moet de digitale communicatiemiddelen kunnen beheersen. Dat betekent bijblijven en waar nodig je vaardigheden verbeteren.

Na de LTS, Philips bedrijfsschool en gewerkt te hebben op de afdeling Röntgen proevenwerkplaats startte Piet op zijn 21e een eigen bedrijf in de staalconstructie. Hij haalde zijn opdrachten vooral mondeling binnen. Maar tegenwoordig moeten ondernemers nette offertes kunnen schrijven en digitaal vaardig zijn. “Mijn vrouw heeft dat altijd gedaan”, zegt Piet. 

Hij kent genoeg ondernemers die, net als hij, moeite hebben met schrijven. De belangrijkste boodschap die Piet mee wil geven aan deze taalarme ondernemers is: “Blijf bij de tijd, want voor je het weet hebben ze je ingehaald en ben je te laat." Piet is zichzelf altijd blijven ontwikkelen. Hij volgde een Autocad cursus, een cursus communicatie en een cursus Nederlands. Hij dacht dat die maar een paar maanden zou duren, maar hij ging er zes jaar lang naartoe. Nu is hij Taalambassadeur via Stichting Lezen & Schrijven en Stichting ABC en probeert hij taalarme mensen te overtuigen een cursus te volgen en in zichzelf te investeren. 

Hoe kom je achter een taalprobleem op het werk? Door verandering. Marina Wisse, Projectmanager bij Voorwaartz Taaltraining en Coaching vertelt erover. 

“Na de verandering in de productielijn worden er meer fouten gemaakt.” “Sinds het moment dat we vrije dagen digitaal kunnen aanvragen, vragen enkele medewerkers geen verlof meer aan.”

Zomaar twee voorbeelden uit de dagelijkse praktijk van Marina Wisse, Projectmanager bij Voorwaartz Taaltraining en Coaching. Uit een steekproef van Voorwaartz blijkt dat zo’n 33% van de door Voorwaartz getoetste werknemers niet functioneel geletterd is. Hierdoor kunnen zij niet voldoende zelfstandig functioneren of zakken zij (herhaaldelijk) voor examens. Dit geldt zowel voor moedertaalsprekers (NT1) als voor anderstaligen (NT2).

Foto genomen bij Saver N.V., Roosendaal, tijdens het traject Tablet & Taal 2019/2020

Iemand wordt beschouwd als laaggeletterd wanneer hij niet voldoet aan het minimale niveau om te functioneren in de maatschappij. Dit niveau is vastgesteld op eind vmbo of niveau mbo- 2/3.

Voorwaartz brengt de situatie van bedrijven in kaart. Ze meten de taalvaardigheid én taalleerbaarheid van medewerkers. Als de taal-, reken- en/of digitale vaardigheden onvoldoende zijn, bieden zij een traject op maat aan. Lessen worden ook gegeven in de avonden, weekenden en tijdens schoolvakanties om het bedrijven zo makkelijk mogelijk te maken en ze te stimuleren hun personeel te scholen.

Marina: “Het gaat om persoonlijke ontwikkeling en het goed kunnen uitvoeren van je werk. Voor de één betekent dit het leren sturen van een e-mail, de ander wil leren hoe je een beleidsstuk schrijft. Taal is overal, ongeacht niveau. Een goede taalvaardigheid zorgt voor duurzame inzetbaarheid.”

Een e-mail sturen of een veiligheidsinstructie lezen. Het is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Vooral veiligheid is voor veel werkgevers een belangrijke motivatie om hun taalarme medewerker(s) scholing aan te bieden. Want als een veiligheidsinstructie niet gelezen kan worden, kunnen de gevolgen groot zijn.

Gelukkig kun je bij diverse instanties terecht, zoals bij de School voor Educatie en Inburgering van ROC Tilburg in arbeidsregio Midden-Brabant. Zij hebben een ruim cursusaanbod op het gebied van lezen, schrijven, rekenen en alledaags computergebruik (NT1) en Nederlands als tweede taal (NT2) voor bedrijven. 

De combinatie van taal en digitaal wordt steeds belangrijker. Dus als een medewerker niet reageert op e-mails, fouten maakt, regelmatig ziek is of je ineens een loonbeslag op je bureau krijgt, oordeel dan niet, maar biedt scholing aan, adviseert het ROC. Scholing geeft werknemers zelfvertrouwen, ze nemen meer initiatief en verantwoordelijkheid en worden productiever.

Binnen de totaalaanpak zet Cubiss verschillende interventies in zoals metingen, trainingen en bijeenkomsten. De benadering hangt af van de context. Gaat het om laaggeletterden met een Nederlandse achtergrond (NT1), dan is er veel aandacht voor het creëren van een veilige gespreksomgeving. Schaamte en taboe vormen een hobbel in de werving van deelnemers voor taaleducatie. Bij NT2-ers (Nederlands de tweede taal) is er vaak behoefte aan werkspecifieke taal, beroepsjargon, zodat de medewerker taal leert die hij in het bedrijf kan gebruiken. 

We leveren maatwerk aan zowel werknemers als werkgevers binnen allerlei sectoren, commercieel en not-for-profit. Denk aan: productiebedrijven, retail, uitzendbureaus, sociaal domein en schoonmaakbedrijven.

Moeite hebben met lezen en schrijven heeft grote gevolgen op het dagelijks leven. Tel mee met Taal is een landelijke regeling waarmee investeren in taal, rekenen of digitale vaardigheden voor werkgevers financieel aantrekkelijker wordt.

Tel mee met Taal is een landelijk actieprogramma van de ministeries van Sociale Zaken & Werkgelegenheid, Onderwijs, Cultuur & Wetenschap en Binnenlandse Zaken & Koninkrijksrelaties en diverse partners. Jaarlijks stellen zij subsidies beschikbaar voor activiteiten gericht op het voorkomen en verminderen van laaggeletterdheid. 

Hans Hindriks wijst ook nog op de SLIM-regeling die vanaf 2020 in het leven is geroepen. Deze subsidie is beschikbaar voor initiatieven gericht op het stimuleren van leren en ontwikkelen binnen een bedrijf.

“Een leerrijke werkomgeving zorgt voor meer zelfvertrouwen, een hogere productiviteit en meer betrokken medewerkers. Je helpt er zowel de werknemer mee als je bedrijf”, besluit Hans Hindriks.

Aanpak taal op het werk – stappenplan

Cubiss zet zich in om meer mensen duurzaam en actief deel te laten nemen aan de maatschappij zodat ze blijvend bijdragen aan welzijn en welvaart. Dit doen we onder andere door het vergroten en versterken van de basisvaardigheden van Brabanders.

Om de taalvaardigheid op de werkvloer aan te pakken heeft Cubiss een totaalaanpak opgesteld. De zeven stappen uit de aanpak doorlopen we in een samenwerkingsverband, en altijd samen met de werkgever zelf. We delen graag de tips per stap. 

Het is een aanpak op maat, want elk bedrijf of organisatie en elke situatie is anders.

Aanpak taal op het werk – stappenplan

Cubiss zet zich in om meer mensen duurzaam en actief deel te laten nemen aan de maatschappij zodat ze blijvend bijdragen aan welzijn en welvaart. Dit doen we onder andere door het vergroten en versterken van de basisvaardigheden van Brabanders.

Om de taalvaardigheid op de werkvloer aan te pakken heeft Cubiss een totaalaanpak opgesteld. De zeven stappen uit de aanpak doorlopen we in een samenwerkingsverband, met partijen die gezamenlijk werken aan de aanpak van taal op het werk. En altijd samen met de werkgever zelf. We delen graag de tips per stap. 

Het is een aanpak op maat, want elk bedrijf of organisatie en elke situatie is anders.